تاریخ جدید یزدتاریخ جدید یزد، کتابی تاریخی درباره یزد به فارسی تألیف احمد بن حسین کاتب یزدی در سده نهم است. ۱ - زمان تألیف کتاباین کتاب در ایام سلطنت جهانشاه قراقوینلو (۸۳۹ـ۸۷۲) نوشته شده است و تا وقایع ۸۶۲ را دربر دارد. [۱]
احمد بن حسین کاتب یزدی، تاریخ جدید یزد، ج۱، ص۲۸۵، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۷ش.
[۲]
جعفر بن محمد جعفری، تاریخ یزد، ج۱، ص۲۰۲، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۳ش.
۲ - زندگی‌نامه مؤلفاز زندگی مؤلف اطلاعی در دست نیست؛ ممکن است محمدحسین بن احمد کاتب یزدی ، نگارنده یوسف و زلیخای منثور، پسر او بوده باشد. [۳]
احمد بن حسین کاتب یزدی، تاریخ جدید یزد، ج۱، ص۹۸، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۷ش.
[۴]
احمد منزوی، فهرست نسخه های خطی فارسی، ج۵، ص۳۷۵۵، تهران ۱۳۴۸ـ۱۳۵۳ش.
۳ - محتوای کتابتاریخ جدید یزد مشتمل بر دوازده مقاله است. دو مقاله نخست آن به روایت افسانه مانندِ ساختن زندان در یزد به دست اسکندر و اوضاع آن شهر در دوره ملوک فرس اختصاص دارد. [۵]
احمد بن حسین کاتب یزدی، تاریخ جدید یزد، ج۱، ص۱۹ـ۵۴، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۷ش.
ده مقاله دیگر درباره سلسله‌های پس از اسلام است. قسمت مهم کتاب از فصل هفتم به بعد است، یعنی آنچه به دوره تیموری، به ویژه عهد شاهرخ و فرزندان او که در فارس و یزد حکمروایی می‌کردند، همچنین جهانشاه قراقوینلو مربوط می‌شود. [۶]
احمد بن حسین کاتب یزدی، تاریخ جدید یزد، ج۱، ص۵۵ ـ۲۸۷، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۷ش.
۴ - منابع مورد استفادهمؤلف در مقدمه کتاب از کتاب‌هایی چون تواریخ طبری، ابن جوزی، یافعی، تاریخ گزیده، سیرالملوک نظام الملک (کذا)، کتاب البلدان (ظاهراً از یعقوبی)، عجایب الاقالیم (ناشناخته)، جامع الحکایات (کذا)، تاریخ جهانگیری درباره تیمور (ناشناخته) و تاریخ معینی شاهرخی (شاید منتخب التواریخ معینی) نام برده که در تألیف کتاب به آن‌ها نظر داشته است. همچنین در مورد چند سلسله گفته است که تواریخ خاص آن سلسله ها را دیده، اما نام آن‌ها را نیاورده است. [۷]
احمد بن حسین کاتب یزدی، تاریخ جدید یزد، ج۱، ص۵ ـ۶، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۷ش.
از بعضی «راویان ثقات و پیران کهن سال صادق القول» نیز مطالبی نقل کرده است، [۸]
احمد بن حسین کاتب یزدی، تاریخ جدید یزد، ج۱، ص۶، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۷ش.
ولی اساس تألیف کتاب وی تاریخ یزد نوشته جعفر بن محمد جعفری بوده است.
۵ - مقایسه تاریخ جدید یزد با تاریخ یزدتاریخ یزد جعفری تا وقایع ۸۴۵ را دربرگرفته؛ بنابراین تاریخ جدید یزد در مناسبت با وقایع بعد از این تاریخ اهمیت دارد. [۹]
جعفر بن محمد جعفری، تاریخ یزد، ص۱۸، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۳ش.
تاریخ جدید یزد نسبت به تاریخ یزد مفصّل‌تر است و مطالبی از جمله قحطی ۸۵۸ و سیل ۸۶۰ و احداث بقعه امام‌زاده در ۸۶۱ حاصل مشاهدات شخصی مؤلف است. [۱۰]
احمد بن حسین کاتب یزدی، تاریخ جدید یزد، ج۱، ص۲۷۱، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۷ش.
[۱۱]
احمد بن حسین کاتب یزدی، تاریخ جدید یزد، ج۱، ص۲۷۶ـ ۲۷۸، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۷ش.
[۱۲]
احمد بن حسین کاتب یزدی، تاریخ جدید یزد، ج۱، ص۲۸۳، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۷ش.
[۱۳]
جعفر بن محمد جعفری، تاریخ یزد، ج۱، ص۲۰۵، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۳ش.
۶ - ویژگی‌های تاریخ جدید یزداین کتاب حاوی اطلاعات مفیدی در باره ابنیه موجود یزد، بقاع و ساختمانهای از میان رفته، تاریخ بنای آن‌ها و بعضی از کتابه‌های شعری است. [۱۴]
احمد بن حسین کاتب یزدی، تاریخ جدید یزد، ج۱، ص۱۱۴ـ ۱۹۶، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۷ش.
از دیگر ویژگی‌های این کتاب است: کاربرد لغات و اصطلاحات خاص عمارات و ساختمانها، مانند طنبی و پیشان و پیشگاه، که در منابع دیگر کم‌تر به کار رفته است، [۱۵]
احمد بن حسین کاتب یزدی، تاریخ جدید یزد، ج۱، ص۸۶، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۷ش.
[۱۶]
احمد بن حسین کاتب یزدی، تاریخ جدید یزد، ج۱، ص۹۳، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۷ش.
[۱۷]
احمد بن حسین کاتب یزدی، تاریخ جدید یزد، ج۱، ص۱۲۲، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۷ش.
شرح چگونگی پرداخت مواجب و چگونگی سرشماری، تحصیل و تمغا و نعلب‌ها. [۱۸]
احمد بن حسین کاتب یزدی، تاریخ جدید یزد، ص۲۳۴، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۷ش.
[۱۹]
احمد بن حسین کاتب یزدی، تاریخ جدید یزد، ص۲۶۲، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۷ش.
[۲۰]
احمد بن حسین کاتب یزدی، تاریخ جدید یزد، مقدمه افشار، ص۸، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۷ش.
۷ - نسخ خطی تاریخ جدید یزداز تاریخ جدید یزد تاکنون هشت نسخه خطی شناخته شده که قدیمی‌‌ترین آن‌ها متعلق به قرن یازدهم است. [۲۱]
احمد بن حسین کاتب یزدی، تاریخ جدید یزد، ج۱، ص۱۱ـ۱۲، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۷ش.
[۲۲]
احمد منزوی، فهرست نسخه های خطی فارسی، ج۶، ص۴۲۴۰ـ۴۲۴۱، تهران ۱۳۴۸ـ۱۳۵۳ش.
۸ - چاپ اول کتاباین کتاب نخستین بار در ۱۳۱۷ش به مناسبت تأسیس مدرسه ایرانشهر در یزد به چاپ رسید. [۲۳]
احمد بن حسین کاتب یزدی، تاریخ جدید یزد، ج۱، ص۱۱، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۷ش.
[۲۴]
خانبابا مشار، ج ۱، ستون ۱۰۶۴، فهرست کتابهای چاپی فارسی، تهران ۱۳۵۰ـ ۱۳۵۵ش.
۹ - تصحیح کتاب تاریخ جدید یزددر ۱۳۴۵ش نیز بر اساس سه نسخه خطی با تصحیح و مقدمه ایرج افشار چاپ شد. [۲۵]
احمد بن حسین کاتب یزدی، تاریخ جدید یزد، ج۱، ص۱۱ـ۱۲، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۷ش.
[۲۶]
خانبابا مشار، ج ۱، ستون ۱۰۶۴، فهرست کتابهای چاپی فارسی، تهران ۱۳۵۰ـ ۱۳۵۵ش.
۱۰ - فهرست منابع(۱) جعفر بن محمد جعفری، تاریخ یزد، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۳ش. (۲) احمد بن حسین کاتب یزدی، تاریخ جدید یزد، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۷ش. (۳) خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، تهران ۱۳۵۰ـ ۱۳۵۵ش. (۴) احمد منزوی، فهرست نسخه های خطی فارسی، تهران ۱۳۴۸ـ۱۳۵۳ش. ۱۱ - پانویس
۱۲ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تاریخ جدید یزد»، شماره۳۰۸۷. |